Çin Coğrafyası

 

Konumu ve Yüzölçümü

Çin Halk Cumhuriyeti, Doğu Yarım kürede Doğu Asya'da Pasifik Okyanusunun kıyısında yer almaktadır.
Çok geniş topraklarında zengin doğal kaynaklara sahiptir. Çin'in yüzölçümü yaklaşık olarak 9.6 milyon kilometre kare veya dünyanın yüzölçümünün yüzde 6.4'üdür. Sadece Rusya ve Kanada, Çin'den daha büyük yüzölçümüne sahiptir. Çin topraklarının kuzeyden güneye uzunluğu yaklaşık 5,500 kilometredir ve Mohe kasabasının kuzeyindeki Heilong Nehri'nin merkezinden (Enlem 53°30'K) Nansha Adalarının en güney ucundaki Zengmu Resifine (enlem 4°K) kadar uzanmaktadır. Kuzeydeki Heilongjiang bölgesi hala karla kaplı iken Güney Çin Denizi'ndeki adalar, yazın tropik sıcağı altında kavrulmaktadır. Çin topraklarının batıdan doğuya uzunluğu, Pamir Dağlarından (boylam 73°40'E) Heilong ve Wusuli nehirlerinin kesişme noktasına (boylam 135°05'E) kadar yaklaşık 5,200 kilometredir. Pamir Dağlarında gece hüküm sürerken Wusuli Nehri üzerinde güneş hala parlamaktadır. Çin' in kara sinirinin uzunluğu 22,800 kilometredir. ülke, doğuda Kore; kuzeyde Moğolistan: kuzeydoğuda Rusya; kuzeybatıda Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan; bati ve güneybatıda Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nepal, Sikkim ve Bütan; güneyde de Myanmar, Laos ve Vietnam ile Çevrilidir. Doğu ve güneydoğudaki denizler boyunca Kore Cumhuriyeti, Japonya, Filipinler, Brunei, Malezya ve Endonezya yer almaktadır.

Kıyı Suları ve Adalar

Çin'in sınırları, devasa kara kısmi yani sıra Çok sayıda adayı kapsayan geniş bir deniz alanını içermektedir. Çin'in ana kara bölümü doğuda ve güneyde Bohai, Huanghai (Sari Deniz) ve Dogu Çin ve Güney Çin denizleri ile Çevrilidir. Bohai Denizi, Çin'in kıta denizidir. Huanghai, Dogu Çin ve Güney Çin denizleri ise Pasifik Okyanusu'nun kenar kısmında kalan denizlerdir. Çin kıyılarının uzunluğu 32,000 kilometredir. Ana karanın kıyıları, kuzeyde Çin- Kore sınırındaki Yalu Nehrinden güneyde Çin-Vietnam sınırındaki Beilun Nehri'ne kadar 18,000 kilometre uzunluğa sahipken adaların kıyıları 14,000 kilometre uzunluğundadır. Çin'in kara sularının uzunluğu, Çin'in kara kısmi ve iç sularının denizle bitiştiği temel hattan itibaren 12 deniz milidir. Bütün deniz alanının yüzölçümü yaklaşık 4,730,000 kilometre karedir.
Çin'in devasa denizlerinde 80,000 kilometre karenin üzerinde yüzölçümüne sahip toplam 5,400 ada bulunmaktadır. Bunların en büyüğü 36,000 kilometre kare yüzölçümüne sahip olan Tayvan’dır. Bunu, yaklaşık 34,000 kilometre kare alana sahip olan Hainan izlemektedir. Tayvan’ın kuzeydoğusunda bulunan Diaayu ve Chiwei adaları, Çin'in en doğudaki adalarıdır. Birlikte Güney Çin Denizi Adaları olarak bilinen Güney Çin Denizi'ndeki Çok sayıda ada, adacık, resif ve kumsal, Dongsha, Xisha, Shongsha ve Nansha ada gruplarına bölünmüştür. Nansha, Çin'in en güneydeki adalar grubudur.

 

Arazi Yapısı ve Sıradağlar

Çin' in arazi yapısı Çok geniş dağlık bölgeleri ve kabaca batıdan doğuya dört kademede alçalan geniş, verimli düzlükleri içermektedir. Dağlar, kara kesiminin yüzde 33.3'ünü, platolar yüzde 26'sini, havzalar yüzde 18.8'ini, ovalar yüzde 12'sini ve tepeler yüzde 9.9'unu oluşturmaktadır.
Bu dört basamaklı "merdivenin" en üstünde güneybatı Çin'in Qinghai-Tibet Platosu bulunmaktadır. Ortalama 4,000 metrenin üzerinde rakıma sahip olan bu plato genellikle "dünyanın Çatısı" olarak adlandırılmaktadır. Çin-Nepal sınırında 8,848 metre yüksekliğe sahip olan dünyanın en yüksek doruğu olan Qomolangma Dağı bulunmaktadır. Buzullarla kesilmiş olan öteki bir çok yüksek dağ, bu bölgedeki Kunlun, Gangdise ve Himalaya sıradağlarını oluşturmaktadır. Çin'deki bir çok dağ bütün dünyada çok iyi tanınmaktadır. Çin'in sıradağları uzandıkları yönlere göre beş temel sınıfa ayrılabilir: (1) Tianshan-Yinshan-Yanshan dağ sistemi, Kunlun-Qinling-Dabie dağ sistemi ve Nanling dağ sistemi dahil olmak üzere batıdan doğuya uzanan sıradağlar; (2) Helan, Liupan ve Hengduan sıradağlar dahil olmak üzere kuzeyden güneye uzanan sıradağlar; (3) Changbai, Büyük Hinggan, Taihang ve Wushan sıradağları dahil olmak üzere kuzeydoğudan güneybatıya uzanan sıradağlar; (4) Altay, Qilian ve Gangdise sıradağları dahil olmak üzere kuzeybatıdan güneydoğuya uzanan sıradağlar; ve (5) Himalayalar ve Tayvan Dağları dahil olmak üzere yay şeklindeki sıradağlar.

Nehirler ve Göller

Çin'de çok sayıda nehir bulunmaktadır. 6.75 milyon hektarı su ürünleri yetiştirilmesi için uygun olan 17.47 milyon hektarlık tatlı su alanına sahiptir. Çin'deki nehirlerin toplam uzunluğu 220,000 kilometredir ve bunların 1,500'ünün her biri 1,000 kilometre kare veya daha büyük alanları beslemektedir. Bu nehirlerden 2,700 milyar metreküpün üzerinde su akmaktadır. Bu rakam, dünya toplamının yüzde 5.8'ini temsil etmektedir. Nehirlerin çoğu, Qinghai-Tibet Platosundan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle Çin, zengin su enerjisi kaynaklarına sahiptir ve 680 milyon kilowatt rezervi ile dünyada hidroelektrik enerji potansiyeli açısından lider konumda bulunmaktadır.
Çin'in nehirleri dış veya iç sistemler olarak sınıflandırılabilir. Bir çoğu, dış nehir sisteminin bir bölümünü oluşturmaktadır ve doğrudan veya dolaylı olarak okyanuslara boşalmaktadır. Yangtze, Huanghe(SanNehir), Heilong, Zhujiang (İnci Nehri), Liaohe, Haihe, Huaihe ve Lancang nehirleri doğuya doğru akmakta ve sularını Pasifik Okyanusuna boşaltmaktadırlar. Qinghai-Tibet Platosunun güneyindeki Nujiang ve Yarlungzangbo nehirleri, Hint Okyanusuna akmaktadır. Ertix Nehri, Xinjiang'dan doğduktan sonra Kuzey Buz Denizi'ne dökülmektedir. Bu nehirlerin havza alanı, ülkenin toplam kara yüzölçümünün yüzde 64'ünü oluşturmaktadır. İç nehir sistemi, denize dökülmeyen bütün nehirleri kapsamaktadır. Bunlar, göllere dökülmekte veya çöl kumlarına akarak kaybolmaktadır. Bu nehirlerin havza alanı, Çin'in toplam kara yüzölçümünün yüzde 36'sım oluşturmaktadır. Xinjiang' daki Tarım Nehri, 2,179 kilometre ile Çin'in en uzun iç nehridir.
Yangtze (Changjiang Nehri), Çin'deki en büyük nehirdir ve kuzeydoğu Afrika'daki Nil ve Güney Amerika'daki Amazon nehirlerinden sonra ve dünyadaki en büyük üçüncü nehirdir. Yangtze Nehri'nin orta ve aşağı kesimlerinin sıcak ve nemli iklimi, bol miktardaki yağışlar ve mümbit toprakları bu bölgeyi önemli bir tarım alanı yapmaktadır. "Altın suyolu" olarak bilinen bu bölge, batı ve doğuyu birbirine bağlayan bir ulaşım yoludur ve mükemmel doğal kanallardan yararlanmaktadır. Sarı Nehir, Çin'deki ikinci büyük nehirdir. Verimli vadisinde güzel otlaklar ve zengin maden tabakaları bulunmaktadır. Tarihsel olarak Çin uygarlığının doğum yeri ve Çin ulusunun beşiği olarak bilinmektedir.
Heilong Nehri, kuzey Çin'in en büyük nehridir. Toplam uzunluğu 4,350 kilometredir ve bunun 3,101 kilometresi Çin içindedir. İnci Nehri, güney Çin'deki en büyük nehirdir ve debi hacmi açısından Yangtze' den sonra gelmektedir. İnci Nehri, Xijiang, Beijiang ve Dongjiang nehirlerinin birleşmesinden oluşmuştur. Verimli İnci Nehri Deltası, nehirler ve kanallarla örülmüştür ve önemli bir pirinç, şeker kamışı şekeri, ipek ve tatlı su balığı üretim bölgesidir.
Çin, doğal su yollarının yanısıra çeşitli insan yapımı su yollarına sahiptir. Bunların en çok bilineni kuzeyde Beijing'den güneyde Hangzhou' ya uzanan Büyük Kanal ve Yangtze su sistemini İnci Nehrinin sistemi ile birleştiren Guangxi Kanalıdır. Büyük Kanal'ın kazılmasına M.Ö. beşinci yüzyılda başlanmıştır. Büyük Kanal, güneyde Beijing' den başladıktan sonra Tianjin, Hebei, Shandong ve Jiangsu'dan geçerek beş büyük nehri - Haihe, Sarı, Huaihe, Yangtze ve Qiantang' ı birbirine bağladıktan sonra Zhejiang' daki Hangzhou' ya ulaşmaktadır. Toplam 1,801 kilometre uzunluğa sahip olan Büyük Kanal, dünyadaki en uzun ve en eski insan yapımı su yoludur.

Çin'de bir kilometre karenin üzerinde 2,800'den fazla doğal göl bulunmaktadır. Bunların 13'ü, 1,000 kilometre kareden fazla alana sahiptir. Bu göllere ilave olarak binlerce insan yapımı göl bulunmaktadır. Bunların bir çoğu Orta-Aşağı Yangtze Ovası ve OJnghai -Tibet Platosunda ve geri kalanların önemli bölümü de Yunman-Guizhou Platosu, İç Moğolistan Platosu, Xinjiang ve kuzeydoğuda yer almaktadır. Nehirleri yanı sıra Çin'in gölleri de iç ve dış göller olarak sınıflandırılmaktadır. Ancak bu durumda iç ve dış, kabaca Büyük Hinggan sıradağlarının güney kısmından Yinshan Dağları ve Qilian Dağlarının doğu bölümü üzerinden Gangdise sıradağlarına ulaşan bir hatla tanımlanmaktadır. Bu hattın güneydoğusundaki göller, dış göller; kuzeybatımdakiler ise iç göllerdir. Dış göllerin büyük çoğunluğu taşıma, sulama ve su ürünleri yetiştirme için kullanılan tatlı su gölleridir. Bunların bazıları tanınmış sağlık merkezleri ve turizm merkezleridir. İç göllerin çoğu tuzludur. Bunlara çok az su akmakta ve aktıktan sonra da burada kalmaktadır. Bu göller tuz ve alkali gibi madenler açısından zengindir. Çin'in en büyük tatlı su göle Poyang, en büyük tuzlu su gölü ise Qinghai' dir.

İklim

Çin büyük değişkenlik gösteren bir kıtasal muson iklimine sahiptir. Avrasya Kıtasının dünyanın en büyük okyanusu olan Pasifik Okyanusu kıyısındaki güneydoğu bölümünde yeralan Çin'in muson iklimi oldukça belirgindir. Kışın kuzey rüzgarları, yazın da güney rüzgarları hakimdir. Dört mevsim oldukça belirgindir. Yağışlar sıcak mevsime rastlamaktadır. Soğuk dalgaları, kasırga, "erik yağmurları" (aralıklı çiseleyen yağmurlar) ve tayfunlar sık sık görülen iklim koşullarıdır. Kıtasal iklim kendisini büyük sıcaklık değişiklikleri ile gösterir. Bu durum özellikle, yaz ve kışın ortalarında belirgindir. Çin'deki hava sıcaklıkları kış mevsiminde aynı enlemde yeralan ülkelere göre çok daha düşükken, yazın da çok daha yüksektir. Örneğin, Heilongjiang Eyaletindeki Huma İli ile İngiltere'deki Londra kenti 51°-52°K enleminde yeralmaktadır. Ancak, "arktik" Huma'da Ocak ayındaki ortalama hava sıcaklığı - 27.8°C iken Londra'da 4.6°C'dir ve güneyde 30°-31°'K enleminde yeralan Shanghai ve Hangzou'da olduğu gibi kış mevsimi bitkileri yeşil kalmaktadır.
Çin'in karmaşık ve değişken iklimi, bölgeden bölgeye hava sıcaklıkları ve yağışlarda büyük farklılıklara yolaçmaktadır. Hava sıcaklıkları açısından ülke, güneyden kuzeye ekvatoral, tropikal, astropikal, sıcak, ılıman ve soğuk sıcaklık bölgelerine; yağışlar açısından ise güneydoğudan kuzeybatıya doğru nemli (kara bölümünün % 32'si), yarı nemli (% 15), yarı kurak (% 22) ve kurak bölgeler (% 31) olarak sınıflandırılabilir.
Ülkenin büyük bölümü ılıman bölümde kalırken bazı güney kesimleri tropikal ve astropikal bölgelere girmekte ve en kuzey kesimi ise hava sıcaklıklarının büyük değişiklik gösterdiği Kutup Bölgesine yaklaşmaktadır. Çin'in kuzeydoğusundaki Heilongjiang Eyaletinde yazlar kısa, kışlar ise soğuk ve uzun geçmektedir. Doğu kıyısı sıcak ve nemlidir ve önemli mevsimsel değişiklikler yaşanmaktadır. Çin'in kuzeybatısının iç kesimlerinde, aşırı sıcak ve soğuk aynı gün içinde yaşanabilir. "Şafakta kürk kaplı ceket, öğlen ince gömlek" deyimi, bu bölgedeki bir günü doğru bir şekilde yansıtmaktadır. Çin'in güneybatısındaki Qinghai-Tibet Platosu, yüksek rakımı nedeniyle Çin'in en soğuk bölgelerinden biridir ve yıl boyunca oldukça düşük hava sıcaklıkları hüküm sürmektedir. Çin'deki değişiklik iklimler, tarım, ormancılık, hayvancılık ve balıkçılık için mükemmel şartlar oluşturmaktadır.

Doğal Kaynaklar

Çin'in kara kaynaklarının bileşimi ve dağılımı, üç önemli özelliğe sahiptir: (1) tür açısından çeşitlilik — örneğin ekili alanlar, ormanlar, meralar, çöller ve plajlar; (2) düzlüklere göre çok daha fazla ormanlık ve tepelik bölgeler ve oldukça fazla yarı kurak bölgeler; (3) dengeli olmayan dağılım: tarım alanları büyük ölçüde doğudaki ovalar ve havzalarda; meralar batı ve kuzeydeki ovalar ve dağlık kesimlerde; ormanlar da en dış kuzeydoğu ve güneybatı bölgelerinde bulunmaktadır.
Çin'de bugün, özellikle Kuzeydoğu Ovası, Kuzey Çin Ovası, Orta-Aşağı Yangtze Ovası, İnci Nehri Deltası Ovası ve Sichuan Havzasında 94.97 milyon hektar alan ekilmektedir. Kuzeydoğu Ovasının verimli siyah toprağı özellikle buğday, mısır, süpürgedarısı, soya fasulyesi, keten ve şeker pancarı gibi ürünlerin yetiştirilmesi için uygundur. Kuzey Çin Ovasının düz, derin humus tabakasında ise buğday, mısır, akdarı, süpürgedarısı ve pamuk yanısıra elma, armut, üzüm, hurma ve öteki meyveler yetiştirilmektedir. Orta-Aşağı Yangtze Ovası'mn çok sayıdaki gölü ve nehri, pirinç, mandalina, kolza, fasulye ve tatlı su balığı yetiştirilmesi için uygundur. Bu bölge, halk arasında "balık ve pirinç ülkesi" olarak bilinmektedir. Sichuan Havzasının morumsu toprağında dört mevsim ürün yetiştirilmektedir. Bu önemli pirinç ekim merkezinde ayrıca bol miktarda yağ üretmek için kullanılan kolza tohumu, şeker kamışı, mandalina, greypfrut, ipek ve çay elde edilmektedir.
Ormanlar, Çin'in 128.63 milyon hektarlık bölümünü örtmektedir. Kuzeydoğudaki Büyük Hinggan, Küçük Hinggan ve Changboi sıradağları, Çin'in en çok bilinen doğal orman alanlarıdır. Burada bulunan başlıca ağaç çeşitleri arasında Kore çamı ve kara çam gibi kozalaklı ağaçlar ve huş ağacı, meşe, söğüt, karaağaç ve Kuzeydoğu Çin dişbudak ağacı gibi geniş yapraklı ağaçlar yeralmaktadır. Güneybatı bölgesinin başlıca ağaç türleri ise ladin, köknar ve Yunnan çamı yanısıra değerli tik ağacı, kırmızı sandal ağacı, kafur ağacı, nanmu ve padauktur. Genellikle "bitki krallığı" olarak adlandırılan güneydeki Yunnan Eyaletinde yeralan Xishuangbanna, Çin'de nadiren rastlanılan bir özelliğe sahiptir ve 5,000'den fazla bitki türüne barındıran bir tropikal geniş yapraklı ormandır. Çin'in yaklaşık 400 milyon hektarı, doğal çim turu bitkilerle kaplıdır. Buna, güneydoğudan güneybatıya uzanan 3,000 kilometrenin üzerinde uzunluğa sahip 313.33 milyon hektar otlak dahildir. Hayvancılık merkezleri burada bulunmaktadır. İç Moğolistan meraları, Çin'in en büyük otlaklarını oluşturmaktadır ve Sanhe atı, Sanhe sığırı ve Moğolistan koyunu burada yetiştirilmektedir. Xinjiang'ın kuzey ve güneyindeki tanınmış doğal otlaklar, canlı hayvan yetiştiriciliği için idealdir. Meşhur İli atları ve ince yünlü Xinjiang koyunu burada yetiştirilmektedir.
Çin'in ekili alanları, ormanları ve otlakları, yüzölçümü açısından dünyadaki en büyük örnekleridir. Ancak Çin'in toplam ekili alanları l .2 milyarın üzerindeki nüfusuna bölündüğünde kişi başına sadece 0.08 hektar düşmektedir ve bu rakam, dünya ortalamasının sadece üçte birini temsil etmektedir. 2,000'in üzerinde yenebilir bitki türü ve 3,000 şifalı bitki türü bulunmaktadır. Changbai Dağları'nda yetişen sinseng, Tibet'te yetişen yalancı safran, Ningxia'da yetişen kurt üzümü ve Yunnan ve Guizhou'da bulunan notosinseng, çok iyi bilinen şifalı Çin bitkileridir. Ayrıca, çok çeşitli çiçek açan bitkiler bulunmaktadır. Çin'e özgü bir çiçek olan zarif biçimli şakayık, "ülkenin rengi ve cennetin kokusu" olarak sevilmektedir.
Çin'in hayvan ve bitki kaynaklarının sorunmasma yönelik bir plan çerçevesinde 71.85 milyon hektar alanı kaplayan 799 doğal park oluşturulmuştur. Sichuan'daki Wolong, Jilin'deki Changbai Dağları, Gu-angdong'daki Dinghu Dağları, Guizhou'daki Fanjing Dağları, Hu-bei'deki Shennongjia, Fujian-Jiangxi sınırındaki Wuyi Dağları, İç Moğolistan'daki Xilingol, Xinjiang'daki Bogda Dağı, Jiangsu'daki Yanc-heng ve Yunnan'daki Xishuangbanna, uluslararası bilimsel araştırma projeleri için üs işlevi görmektedir.
Çin, zengin maden kaynaklarına sahiptir. Toplam rezervler açısından dünyada üçüncü sıradadır. Dünyadaki bütün bilinen madenler burada bulunabilir. Bugüne kadar, jeologlar 151 farkli madenin varligini kanitlamislardir. Kanitlanmis madeni enerji kaynaklan arasinda kömür, petrol, dogal gaz ve sistten elde edilen petrol bulunmaktadir. Radyoaktif madenler ise uranyum ve toryumdur. Dünyanin toplam kömür rezervlerinin &uuccedilml;&;te birini olusturan 1,008.7 milyar ton kömür Çin'de özellikle Shanxi, IÇ Mogolistan, Shaanxi, Guizhou, Xinjiang, Heilongjiang, Anhui, Shandong ve Ningxia'a bulunmaktadir.

Kanitlanmis demirli metal rezervleri ise demir, manganez, vanadyum ve titanyumdur. Çin'in 49.7 milyar ton demir cevheri, bütün ülkeye yayilmistir. Baslica demir üreticisi bölgeler Liaoning'deki Anshan, Iç Mogolistan'daki Bayanobo, Hebei'deki Qian'an, Anhui'deki Maanshan, Hu-bei'deki Daye ve Sichuan'daki Panzhihua'dir. Dünyadaki en büyük tungsten, kalay, antimuan, Çinko, molibdenum, kursun, civa ve öteki demirli olmayan metal rezervlerinden bazilari Çin'dedir. Nadir bulunan metal rezervleri, öteki ülkelerin toplamini büyük ölçüde asmaktadir.

TOP