
Modern Çağ Öncesi Dönem (En eski çağlardan M.S. 1840'a kadar)
Dünyadaki en eski uygarlýklardan biri olan Çin, yaklaşİk 4,000 yılık bir kayıtlı tarihe sahiptir.
Yunnan Eyaletindeki Yuanmou'da çalışan antropologlar, Çin'de keşfedilmiş en eski insan benzeri canlı olan ve bu bölgede yaklaşık 1.7 milyon yıl önce yaşamış olan Iyuanmou Adamı' nın kalıntılarını bulmuşlardır. 400,000 ila 500,000 yıl önce modern Beijing'in güneybatısındaki Zhoukoudian'da yağamış olan Pekin Adamı, insanın temel özelliklerine sahipti. Pekin Adamı, ayaklan üzerinde yürüyor, basit aletler yapıyor ve kullanıyor ve nasıl ateş yakılacağını biliyordu. Çin'deki insanlar ilkel toplumdan köle toplumuna Çin' in ilk hanedanı olan Xia'mn kurulması ile M.ö. 21'inci yüzyılda geçti. Daha sonraki hanedanlar olan Shang (M.ö. 16'ıncı yüzyıl - ll'inci yüzyıl) ve Batı Zhou (M.ö. l l'inci yüzyıl - 770) döneminde köle toplumu daha da gelişti. Bu dönemi, köle toplumundan derebeylik toplumuna geçişi simgeleyen ilkbahar ve Sonbahar ve Savaşan Devletler dönemleri (veya Doğu Zhou, M.ö. 770-221) izledi.
M.ö. 221'de Qin Hanedanının ilk imparatoru olan Qin Shi Huang, Savaşan Devletler Dönemine damgasını vuran bağımsız prenslikler arasındaki düşmanlığa son verdi ve Çin tarihindeki ilk merkezi, birleşik, çok etnik gruplu feodal devlet olan Qin Hanedanını kurdu. Daha sonraki yıllarda hanedanlar birbirlerini izledi. 1840'taki Afyon Savaşına gelindiğinde Çin, 2,000 yılı aşkın bir süredir feodal devlet olarak varlığını sürdürüyordu. Çin, dünyada ekonomik faaliyetin ilk ortaya çıktığı yerlerden biridir. 5,000 ila 6,000 yıl önce Sarı Nehir vadisi boyunca yağayan insanlar tarım ve hayvancılık yapmaya bağladılar. Shang Hanedanı döneminde (yaklaşık 3,000 yıl önce) insanlar, bronzu eritmeyi ve demir aletleri kullanmayı öğrendiler. Beyaz çömlek ve sırlı çömlek üretildi. ıpek üretimi oldukça gelişti ve dünyanın ilk ğekilli iğlemeli ipek dokuma tekniği kullanıldı. İkbahar ve Sonbahar Döneminde çelik üretim teknolojisi ortaya çıktı. Savağan Devletler Döneminde Li Bing ve oğlu, bugünkü Sichuan Eyaletindeki Chengdu yakınlarında Dujiang Barajının yapımını idare etti.
Su muhafazası alanındaki bu parlak bağarı, akılcı sulamayı, sellerin yönlendirilmesini ve kum boğaltılmasını mümkün kılmığtır. Han Hanedanlığına gelindiğinde tarım, el sanatları ve ticaret oldukça geliğmiğti. Zhang Qian, hükümet temsilcisi olarak Batı Bölgelerine (Orta Asya) gönderildi ve Chang'an'dan (bugün Shaanxi Eyaleti'ndeki Xi'an) bağlayarak Xinjiang üzerinden son olarak Akdeniz'in doğuşu kıyısına ulaşan ve İpek Yolu olarak bilinen yolun öncülüğünü yaptı. Tang Hanedanı, Çin tarihinde özellikle refah içinde geçen bir dönem olmuştur. Tarım, el sanatları ve ticarette ilerlemeler kaydedildi, tekstil imalatı ve boyama, porselen üretimi, metal eritme, döküm ve gemi yapımı alanlarındaki teknolojiler oldukça gelişti. Bu dönemde kara ve su taşımacılığı da büyük ölçüde gelişti ve Japonya, Kore, Hindistan, İran, Arabistan ve öteki ülkelerle ekonomik ve kültürel ilişkiler genişledi. Snog ve Yuan hanedanları döneminde iç ve dış ticaret hızla gelişti. Dışarıdan bir çok tüccar ve gezgin geldi. Marco Polo, Venedik'ten gelerek Çin'in bütün bölgelerini gezdi. Çin'in sanayii ve zenginliğini daha sonra Geziler adlı kitabında anlattı. Çin halkının dört büyük buluşu olan kağıt yapımı, matbaacılık, pusula ve barut, bu dönemde yabancı ülkelere ulaştı. Ming hanedanının ilk yılları ile Qing hanedanının ortasına kadar olan dönemde (yaklağık olarak 1368'den 1840'a kadar) Çin'de derebeylik sistemi yavaş yavaş zayıflamaya başladı. Fakat ekonomi güçlenmeye devam ederdi. Ming iktidarının sonuna gelindiğinde kapitalizmin ilk belirtileri ortaya çıktı. Çin ile Asya ve Afrika'daki öteki ülkeler arasında dostane temaslar yapıldı. Tanınmış Ming Hanedanı denizcisi olan Zheng He'nin filosu, 1405 ile 1422 yılları arasında 30'dan fazla ülkeye yedi seyahat yaparak Afrika'nın doğu kıyısı ve Kızılde-niz'in limanlarına kadar ulaştı.
Bu uzun ekonomik geliğme tarihi boyunca Çin halkı, fikir alanında büyük başarılara imzasını attı. Lio Zi ve Konfiçyus gibi eski Çin'in tanınmış düğünürlerinin etkisi, geleneksel Çin kültürünün sınırlarını aşarak dünya uygarlığına malolmuştur. Büyük stratejisi Sun Zi'nin yazdığı Efendi Sun'un Savaş Sanatı, ticaret yanısıra askeri alanda da değeri ölçülemeyen bir kaynaktır. Cao Xueqin'in kaleme aldığı Kızıl Konağın Rüyası, Çin klasik edebiyatının temsilcisi olarak görülmektedir ve ülke iÇindeki ve dışındaki araştırma ve incelemeler iÇin bir esin kaynağı olmaya devam etmektedir. Astronomi, matematik ve coğrafya alanlarında da büyük başarılar elde edilmiştir. 2,200 yıl önce Savaşan Devletler Döneminde hazırlanan Gan Shi Xing Jing (Gan Shi Yıldızlar Katalogu), dünyada sabit yıldızlar konusunda hazırlanan ilk katalogdur. 120'sinin yerleri belirlenen 800'den fazla sabit yıldızın isimlerini içermektedir. Han Hanedanından Zhang Heng, halkalı küreyi ve sismografı icat etmiştir. Güney ve Kuzey Hanedanları dönemlerinde yaşayan Zu Chongzi, pi'nin değerinin 3.14115926 ve 3.1415927 arasında olduğunu hesaplayarak pi'nin değerini yedi ondalık haneli hesaplayan ilk kişi olmuştur. Boylam dairesinin uzunluğu ilk kez Tang Hanedanı keşişi Yixing tarafından hesaplanmıştır. Song Hanedanı bilimadamlarmdan Shen Kuo'nun bütün ömrü boyunca doğal bilimin çeşitli alanlarında yaptığı araştırmalar, eski Çin bilimi ve teknolojisinin gelişiminin gerçek bir ansiklopedisi olan Meng Xi B i Tan' (Rüya Akımı Denemeleri) yazmasını mümkün kılmıştır. Çin tıbbı ve akupunktur da dünya tıbbına yapılan önemli katkılar arasında bulunmaktadır. Çin'in ilk tıp kitabı olan Huang Di Nei Jing (Sarı ımparatorun Tıp Kanunu), M.ö. 5'inci yüzyılda yazılmıştır. Li Shizhen tarafından 16'ıncı yüzyılda kaleme alınan Ben Cao Gang Mu (Tıbbi Maddeler özeti), l ,800'ün üzerinde ğifalı ilaç karışımını ve 10,000'den fazla reçeteyi içermektedir.
Modern Dönem (1840-1949)
Modern Dönem (1840-1949) 1840 yılında Afyon Savaşı'nın bağlaması, Çin tarihinde bir dönüm noktası oluşturdu. 17'inci ve 18'inci yüzyıllarda büyük Avrupa ülkeleri birbiri ardından kapitalist kalkınma aşamasına girerken ticari malları iÇin dışarıda pazar aramaya başladılar ve sömürgeleri ele geçirmeye bağladılar. 19'uncu yüzyılın başından itibaren İngiltere, Çin'e büyük miktarda afyon kaçırarak Çin gümüşünün dışarıya kaçmasına ve ciddi ekonomik sorunlara yol açmıştır. 1839'da Qing hükümeti, Lin Zexu'yu afyon kaçakçılığının yasaklanması iÇin Guangdong'a gönderdi. İngiltere, afyon ticaretini korumak amacıyla 1840'da Saldırgan Savağı'nı başlattı. Çin halkı, Lin Zexu ve öteki vatansever generaller liderliğinde işgalcilere karsı silahlı mücadeleye girişti ancak işbirlikçi Qing hükümeti, bu yabancı düşmana boyun eğmeyi tercih etti ve İngiltere ile Nanking Antlaşmasını imzaladı. Bu antlaşma, Çin yarı sömürge ve yarı feodal bir ülkeye dönüştürdü
Afyon Savaşı'ndan sonra İngiltere ve öteki emperyalist güçler, ıimtiyazları elde ettiler ve Çin’i ınüfuz alanlarınaı böldüler, ülkenin ekonomisi, bilimi ve kültürünün gelişimi büyük ölçüde engellendi ve halkın yaşamı hemen hemen dayanılmaz hale geldi. Bir çok köylü lider ve ulusal kahraman, feodal baskı ve yabancı ülkelerin işgallerine karşı direnişe geçti. 1851 yılında Hong Xiuquan önderliğindeki Taiping Cennet Krallığı Devrimi, bunların en önemlisi ve modern Çin tarihinde en büyük köylü ayaklanmasıydı. Dr. Sun Yat-sen önderliğindeki bir burjuva demokratik devrimi olan 1911 Devrimi, Qing Hanedanı yönetimine son verdi. Çin’i 2,000 yılı aşkın bir süre yönetmiş olan monarşik sistem, Çin Cumhuriyeti geçici hükümetinin kurulması ile son buldu. 1911 Devrimi, modern Çin tarihinde büyük önem taşımaktadır. Ancak, 1911 Devriminin olumlu sonuçları, Çin burjuvazisinin verdiği tavizler nedeniyle ortadan kalktı ve ülke, Yuan Shikai'nin önderliğini yaptığı Kuzey Mahalli Diktatörlerinin egemenliğinde bir döneme girdi. Bu rejimin özelliği içeride istibdatla yönetilmesi, dışarıda ise emperyalistlere bağımlı olmasıydı. Halk, sefalet cehenneminde yaşamak zorunda bırakıldı.
Taiping Cennet Krallığı Devrimi ve Dr. Sun Yat-Sen'in burjuva demokratik devriminin geçici başarıları da dahil olmak üzere 1840 ile 1911 yılları arasındaki sürekli mücadelelerin tamamı başarısızlıkla sonuçlandı. Tarih, yarı feodal ve yarı sömürge Çin’de ne köylülerin, ne de burjuvazinin Çin devrimini kesin zafere götüremeyeceğini kanıtladı. Bu sorumluluk sonuçta proleteryamn omuzlarına yüklendi.
Yeni Demokratik Devrim (1919-1949)
Rusya'daki 1917 Ekim Sosyalist Devrimi'nin başarısından sonra Marksizm Çin’e ulaştı. Bu, Çin’in ilerici aydınları arasında Marksizm’in Çin devrimini başarıya ulaştırabilecek yegane gerçek olduğu bilincini yaydı. Ekim Devrimi'nin etkisi altında 1919 yılında Çin’in 4 Mayıs Hareketi başladı. Bu büyük emperyalizm ve feodalizm karşıtı hareket boyunca Çin proletaryası ilk kez büyük potansiyelini ortaya koydu. 4 Mayıs Hareketi, Çin devriminin eski demokratik devrimi yeni demokratik devrim yönüne dönmesini sağladı. Marksizm-Leninizm’in daha da yaygınlaşması ve Çin halkının devrimci pratiği ile birleşmesine imkan verdi ve Çin Komünist Partisi'nin ideolojisi yanı sıra kadrolarını hazırladı. 1921'de bütün ülkedeki komünist grupları temsil eden Mao Zedong, Dong Biwu, Chen Tanqui, He Shuheng, Wang Jinmei, Deng Enming ve Li Da,
Shanghai'da Birinci Ulusal Kongre'yi düzenleyerek Çin Komünist Partisi' Nis kurdular. Bu tarihten itibaren Çin devrimi yeni bir görünüm kazandı.
Çin halkı, ÇKP' nin önderliğinde 28 yıllık upuzun bir çetin mücadeleyi sürdürmüştü, bu çetin mücadele, dört döneme ayrılabilir: Kuzey Mahalli diktatörlere karşı savaş (1924-1927), çiftçi Devrimi Savaşı (1927-1937), Japonya'ya karşı Direniş Savaşı (1937-1945) ve Kurtuluş Savaşı (1945-1949). Bu son savaş, Chiang Kai-Shek liderliğindeki Kuomintang' in iktidarına son verdi ve Tayvan ve bir kaç ada dışında bütün Çin topraklarını kurtardı. Çin halkı nihayet yeni demokratik devrimi başarıya ulaştırdı.
Çin Halk Cumhuriyeti (1949- )
21-30 Eylül 1949 tarihleri arasında Çin Halk Siyasi Danışma Konferansının Birinci Toplantısı (ÇHSDK), çeşitli siyasi partiler, halk örgütleri, partili olmayan demokratlar ve toplumun bütün kesimlerinden temsilcilerin katılımı ile yapıldı. ÇHSDK, geçici bir anayasa işlevi gören bir Ortak Program hazırla
dı. Mao Zedong'un başkanlığını yaptığı bir Merkez Halk Hükümet Konseyi seçti ve Zhou Enlai' yi Hükümet idare Konseyi'nin Başbakanı ve aynı zamanda Dış işleri Bakanı olarak atadı, l Ekim 1949'da Çin Halk Cumhuriyeti'nin büyük kuruluş törenine Beijing' in Tiananmen Meydanında toplanan 300,000 kişi tanıklık etti. Başkan Mao Zedong, Çin Halk Cumhuriyeti'nin resmen kurulduğunu ilan etti.
Bundan sonraki üç yıl, ekonomik iyileşme dönemi oldu. Ulus, halkın yönetim iktidarını oluşturmak, savağın yaralarını sarmak ve ulusal ekonomiyi güçlendirmek iÇin çalıştı. Ayrıca bürokrat-kapitalistlerin işletmelerine el koyarak bunları devlet sosyalist işletmelerine dönüştürdüler ve feodal arazi sahipliği sistemini ortadan kaldırıp toprak ağalarından alınan arazileri az toprağı olan veya hiç olmayan köylülere dağıttılar. 1952'nin sonuna kadar Çin’in mali ve ekonomik durumunda önemli bir iyileşme kaydedildi ve önemli sınaî ve tarımsal ürünlerin üretimi rekor düzeye ulaştı.
Çin, üretimi artırırken giderek üretim araçlarının sosyalist halk mülkiyetini oluşturdu. 1953-1956 döneminde ulusal ekonominin kapsamlı bir şekilde sosyalist dönüğümü tamamlandı. Köylüler, tarımsal üretici kooperatifleri kurmaya, esnaf ve zanaatkarlar da aynı şekilde örgütlenmeye teşvik edildi. Kapitalist sınai ve ticari işletmeler, müşterek kamu-özel mülkiyetine dönüştürüldü. Tarım, el sanatları sanayi ile kapitalist sanayi ve ticaretin sosyalist dönüşümünün temelde tamamlanmasından sonra sosyalist devlet sektörü, ulusal ekonomiyi yönlendirdi. Ulusal ekonominin kalkınmasına yönelik Birinci Beş Yıllık Plan (1953-1957), planlanandan önce tamamlandı. Çin, daha önce ülkede mevcut olmayan tam sanayileşme iÇin gerekli sanayileri kurup geliştirerek uçak, otomobil, ağır makine, hassas makineler, elektrik üretim donanımı, metalürjik ve madencilik donanımı, yüksek kalitede alaşımlı çelik ve demir dışı metaller üretmeye başladı.
1957'den 1966'daki ıkültür devrimininı başlangıcına kadar olan on yıl, Çin’in geniş çaplı sosyalist yapılanmayı başlattığı dönem oldu. Bu dönemde ciddi başarısızlıklarla karşılaşmakla birlikte önemli başarılar da elde etti. Ulusun toplam sınai sabit kıymetleri 1956 ve 1966 arasında dört kat artarken ulusal gelir, sabit fiyatlarla yüzde 58 oranında artış gösterdi. çelik, kömür, ham petrol, üretilen elektrik ve metal işleme tezgahları gibi önemli sınai ürünlerin imalatı, bir kaç kat hatta bazı durumlarda on küsur kat arttı. Bu dönemde ayrıca elektronik ve petro-kimya yanı sıra büyük ölçekli tarımsal sermaye yatırımları ve teknolojik dönüğüm gibi bir çok yeni ve gelişen sanayide ilerleme kaydedildi. Tarımda kullanılan traktörlerin sayısı ve suni gübre hacmi, 6 kattan fazla arttı. Bilim ve teknoloji alanlarında önemli başarılar elde edildi. Bilimsel ve Teknolojik Kalkınma Planı (1956-1967), 1962'de planlanandan beş yıl önce tamamlandı. Bu alanda, özellikle atom enerjisi, jet teknolojisi, bilgisayarlar, yarı iletkenler ve otomatik kumanda alanlarındaki çalışmalar hızla ilerleme kaydetti.
Bu dinamik dönem iÇinde Parti ve hükümet emirlerinde ciddi yanlışlar da yapıldı. Siyaset alanında 1957 yılında Sağcılara karşı bağlatılan mücadele hareketinin kapsamı, gereğinden fazla genişti. 1959'da Parti iÇinde Sağ sapmaya karşı başlatılan bir mücadele, Parti iÇindeki demokratik yaşama büyük zarar verdi. Ekonomik alanda 1958 yılında Büyük ileri Atılımı ve halk komünü hareketi gerçekleştirildi. Bu hareketlerin özelliği gerçekçi olmayan düzeyde hızlı üretim ve yüksek hedeflerini içermesi, gerçeklerin dikkate alınmaması ve hızla sonuç alınması iÇin sabırsız davranılmasıydı. Bunlar ve körü körüne verilen yanlış emirler, sonuçların abartılması ve komünizmin zamanından önce gerçekleştirilmesine yönelik çabalar gibi öteki Solcuı hatalar, ülke ekonomisinin 1959 ile 1961 yılları arasında ciddi güçlükler yaşamasına yol açtı. Bu gidişatı düzeltmek iÇin hükümet, yeniden ayarlama, güçlendirme, yenileme ve iyileştirme başlığı altında yeni bir politikayı uygulamaya koydu. Bütün ulusun birlikte gösterdiği gayretle ekonomi yeniden eski gücüne kavuştu. Ancak, ekonomik faaliyetleri yönlendiren Solcu hatalar, tamamen düzeltilmemişti ve bunlar, siyaset ve ideoloji alanında devam ederek sonuçta kültür devrimiıne yol açtılar.
Mayıs 1966 ile Ekim 1976 arasında on yıl devam eden kültür devrimiı, o tarihte ÇKP Merkez Komitesi başkanı olan Mao Zedung tarafından başlatıldı ve onun önderliğinde yürütüldü. Mao Zedung, kültür devrimiıni, burjuva ajanları ve karşı devrimci revizyonistlerin Parti, hükümet, ordu ve kültür çevrelerine sızdıklarını düşündüğü iÇin başlattı. Onun görüşüne göre kapitalistlerin ele geçirdiği gücün geri alınması ancak kültür devriminin bağlatılması ile mümkün olabilirdi. O zamanki sınıf durumu ve Parti ve devletin siyasî statükosuna ilişkin bu değerlendirme, tamamen yanlıştı. Buna ilaveten Mao Zedong'un son yıllarında islediği hatalardan yararlanan Lin Biao ve Jiang Qing karşı devrimci klikleri, Mao'nun haberi olmadan ülkeye ve halka büyük bir felaket getiren faaliyetlere giriştiler. Bu faaliyetler, Halk Cumhuriyeti' nine kurulmasından bu yana ülke ve halk iÇin en ciddi başarısızlıklara ve en tahrip edici kayıplara yol açtılar. Mao Zedong'un kültür devrimiı sırasında yaptığı ciddi hatalara karşın bütün yaşamı değerlendirildiğinde Çin devrimine yaptığı katkılar, hatalarından çok daha fazladır. ÇKP ve Halk Kurtuluş Ordusu'nun kurulması ve geliştirilmesine, Çin’in bütün etnik grupların halklarının kurtuluşuna, Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasına ve sosyalist davanın geliştirilmesine ölümsüz katkılar yaptı. Kültürel devrimıin devam ettiği on yıl iÇinde tahmini olarak ulusal gelirde 500 milyar yuan tutarında kayıp meydana geldi. Yine de halkın büyük gayreti sayesinde bir ölçüde ekonomik gelişme kaydedildi. Hububat rekoltesi yüzde 34 arttı ve sanayi ve ulaştırma, sermaye yatırımları ve bilim ve teknolojide önemli gelişmeler kaydedildi. Yeni demiryolu hatları inşa edildi, Nanjing' deki Yangtze Nehri Köprüsü tamamlandı, büyük ve teknolojik açıdan gelişmiş işletmeler kuruldu ve uzaya uydu gönderildi ve bunlar geri getirildi.
Çin halkının desteğini alan ÇKP, Ekim 1976'da anti-devrimci Ji-ang Qing kliğini ezdi. ıKültür devrimiınin sona ermesi, Çin tarihinde yeni bir dönemin başlangıcını oluşturdu. ÇPK, Temmuz 1977'de ülkenin bütün halkının yoğun isteği üzerine Deng Xiaoping'i, kültür devrimiı sırasında uzaklaştırıldığı bütün Parti ve hükümet görevlerine iade etti. 1978'in sonunda yapılan ÇKP On birinci Merkez Komitesi üçüncü Oturumu, Yeni Çin’in tarihinde çok büyük önem taşıyan büyük bir dönüm noktası oluşturdu. 1979'dan bağlayarak Çin, bir reform ve dış dünyaya açılma politikasını uygulamaya koydu. Kültür devrimiı ve daha önceki Solcu sapmaların hataları düzeltildi. Modernleşmeye öncelik verildi. Ekonomik yapının yeniden ayarlanması ve ekonomik ve siyasi sistemlerin ıslah edilmesi iÇin büyük gayret gösterildi. Çin, sosyalist modernleşmeye giden Çin’in kendi özelliklerini yansıtan bir yola aşamalı olarak girmeye bağladı. Çin’de 1979'dan bu yana büyük değişiklikler meydana gelmiştir, ülkedeki durum, her zamankinden daha iyidir ve insanlar, daha öncekine göre çok daha fazla maddi yarar elde etmektedir.